Ogrody sensoryczne

Czym są ogrody sensoryczne? Mimo, że ich podstawowa nazwa brzmi trochę tajemniczo, to kiedy usłyszymy inne określenie - ogrody zmysłów, wszystko zaczyna się wyjaśniać…

Ogrody sensoryczne to inaczej ogrody zmysłów, założone po to, aby silniej niż “tradycyjne” ogrody, oddziaływać na nasze zmysły. W ogrodach sensorycznych wszystkie nasze zmysły, nie tylko wzrok, ale zwłaszcza węch, słuch i dotyk, zostają pobudzone.

Ogrody sensoryczne najczęściej podzielone są na przestrzenie, stworzone już specjalnie dla węchu, słuchu czy dotyku. Przestrzenie te wzajemnie się uzupełniają, tworząc atrakcyjną przestrzeń ogrodową.

Ogród sensoryczny jest ogrodem dostępnym, każdy z jego elementów można dotknąć, obejrzeć z bliska. To ogród zaprojektowany głównie z myślą o osobach z dysfunkcjami, ograniczeniami. Ma pozwalać na bliższe poznanie świata, dokładne jego obejrzenie, poczucie, odczycie… Dlatego wyposażenie i rośliny muszą być bezpieczne.

Największą popularnością ogrody sensoryczne cieszą się w sąsiedztwie przedszkoli, szkół, a także ośrodków terapeutycznych dla dzieci i dorosłych.

Bardzo często ogród sensoryczny pełni funkcję rehabilitacyjną czy terapeutyczną, dla osób, które straciły któryś ze zmysłów.

Już Hipokrates powiedział, że “Lekarz leczy, natura uzdrawia”, w ogrodach zmysłów to pozytywne, uzdrawiające oddziaływanie jest wykorzystywane. Ogród sensoryczny musi umożliwić obcowanie z naturą w taki sposób.

Kompozycja ogrodu sensorycznego

Ogród sensoryczny to ogród zaprojektowany z myślą o osobach z dysfunkcjami, dlatego wszelkie jego elementy kompozycyjne i funkcjonalne muszą być dopasowane dla nich.

Szerokość ścieżek, a także ich układ, musi umożliwiać swobodne poruszanie się osobom niepełnosprawnym. Ostre kąty, zbyt wąska nawierzchnia to kłopot, który może zniechęcać lub całkowicie ograniczyć możliwość korzystania z ogrodu.

Nawierzchnia głównych ścieżek i szlaków komunikacyjnych powinna być utwardzona, aby można było poruszać się po niej swobodnie wózkiem inwalidzkim, czy też wózkiem dziecięcym. Kierunek zwiedzania powinien być wyznaczony za pomocą znaków, jeżeli ma on istotny wpływ na odbiór ogrodu. Więcej o ścieżkach znajdziesz tutaj - Ścieżki w ogrodzie - niezbędny element każdego ogrodu.

Układ ogrodu musi być funkcjonalny i wygodny.

Przydatne będą znaczniki, informujące o poszczególnych atrakcjach, kierunku zwiedzania.

W ogrodach sensorycznych często pojawiają się warzywniki, które możemy pielęgnować.

W ogrodzie sensorycznym najczęściej wyróżnić można kilka stref, które są sprecyzowane w myśl jednego zmysłu. W pozostałej przestrzeni umieszcza się elementy neutralne, pozwalające zrelaksować się, lub łączy się akcenty, odpowiednie dla wszystkich stref.

Komponując ogród sensoryczny musimy pamiętać, że powinien on być atrakcyjny przez cały rok, dlatego rośliny trzeba dobierać w taki sposób, aby sezonowo się zastępowały.

Dodatkowo poza gatunkami ukierunkowanymi ściśle na poszczególne zmysł, należy uwzględnić w ogrodzie jego szkielet, który będzie podstawą, trwałą i niezmienną bazą, którą w poszczególnych zakątkach ogrodu będziemy urozmaicać. Dlatego niektóre rośliny, zwłaszcza drzewa i krzewy, powinny powtarzać się w całym ogrodzie.

W całym ogrodzie powinny również znaleźć się tablice informacyjne, które dostarcza informacji na temat roślin, sprzętów i regulamin korzystania z ogrodu. Warto zwrócić uwagę, aby tablice były również w języku Braille'a.

Tablice informacyjne w języku Braille'a.

W ogrodzie sensorycznym nie może być ograniczeń, wykluczających niektórych użytkowników. Jest to przestrzeń wręcz zachęcająca do aktywnego wypoczynku osoby niepełnosprawne.

Poczucie bezpieczeństwa wszystkim użytkownikom da funkcjonalne oznakowanie, które poinformuje o wyjściu i wejściu. Natomiast ogrodzenie lub żywopłot wokół ogrodu sprawi, że odwiedzający poczuje się komfortowo i kameralnie.

W przestrzenie ogrodu trzeba koniecznie zaplanować miejsca do wypoczynku - plac z ławeczkami, krzesełkami, czy też ukryte w gąszczu rabat siedziska, pozwolą odpocząć i zrelaksować się w czasie zwiedzania ogrodu. Miejsce wyciszenia jest również konieczne dla osób pobudzonych nadmiarem, bodźców.

Ciekawym sposobem na urozmaicenie zwiedzania ogrodu i rozbudzenie zainteresowania, jest umieszczenie w ogrodzie znaczników o najciekawszych atrakcjach. Znaczniki te mogą mieć formę klasycznych tabliczek, lub będą znajdować się w nawierzchni, stanowić pewien rodzaj wskazówek, zachętę do poszukiwań.

Roślinność w ogrodzie zmysłów

Od dawna wiadomo, że rośliny, i nawet bierne obcowanie z nimi, daje nam poczucie spokoju, obniża napięcie i pozwala się zrelaksować.

Roślinność w ogrodach zmysłu musi spełniać wiele funkcji, ale przede wszystkim zainteresować i pobudzić zmysły. Dlatego pożądane są rośliny o ciekawych kolorach, fakturach, strukturze, duże i małe, które będą pozwalały się poznać poprzez dotyk. Unikamy natomiast roślin kujących, kolczastych, parzących i niebezpiecznych, które mogą zniechęcić lub wyrządzić krzywdę.

Rośliny są łatwo dostępne na wyniesionych rabatach.

W ogrodzie sensorycznym cenione są gatunki wydzielające przyjemny zapach.

Warto zastosować kolorowe znaczniki, z nazwami rabat, czy konkretnych gatunków roślin.

Ogród dla zmysłu słuchy

Zmysł słuchu człowieka jest w stanie odbierać bardzo zróżnicowane dźwięki. Dla projektanta, skomponowanie ogrodu słuchu jest wyzwaniem większym, niż te ogrody, które uwzględniają pozostałe zmysły. Niemniej, udaje się to i to całkiem dobrze. W strefie tej możemy wykorzystać zarówno naturalne instrumenty, jak też sztuczne, wkomponowane w układ ogrodu.

W ogrodzie słuchu obowiązkowo muszą pojawić się ogrodowe instrumenty.

Z powodzeniem możemy wykorzystać też wodę.

A także duże drzewa, które przyjemnie szumią.

Warto więc posadzić tu drzewa i krzewy, których gałęzie wydają przyjemny szum w czasie wiatru. Dobrym pomysłem jest element lub elementy wodne - pluskająca kaskada, szemrzący strumień, zainteresują każdego. Dodatkowo jest szansa, ze w strumieniu pojawią się kumkające żaby. Na nasz zmysł słuchu w ogrodzie kojąco działa również radosny trel ptaków - warto jest umożliwić im zakładanie gniazd. W tym celu sprawdzą się bujne drzewa, krzewy, żywopłoty, m oraz rośliny owocujące, zapewniające źródło pokarmu ptakom.

Wyraźne dźwięki wydają również nawierzchnie żwirowe, po których się poruszamy.

Trudno wyobrazić sobie ogród słuchu, bez ogrodowych instrumentów, na których gra wiatr - bambusowe rurki czy metalowe dzwoneczki, będą przygrywać nam przy każdym podmuchu wiatru.

Obowiązkowym wyposażeniem ogrodu słuchy, zwłaszcza w ogrodach dla dzieci, są zabawki muzyczne, jak bębny, fujarki, cymbałki. Zachęcą do zabawy na świeżym powietrzu, pozwolą na samodzielne komponowanie muzyki, być może takiej, która naturę naśladuje.

W tym miejscu możemy również wykorzystać elementy małej architektury, które pozwalają na zabawę z dźwiękiem. Jaskinie i groty, gdzie dzieci mogą wywoływać echo, to jedno z ulubionych miejsc zabaw ogrodów sensorycznych.

Ogród słuchu jest idealnym miejscem, aby stworzyć miejsce ciszy. Strefę, gdzie odcięci od świata zewnętrznego zwiedzający, będą mogli wyciszyć się.

Aranżacja ogrodu zapachu

Ogród zapachu to przestrzeń, która pobudzi nasz zmysł powonienia, dlatego w tym miejscu znajdą się przede wszystkim rośliny przyjemnie pachnące. Z krzewów wyróżnić można jaśminowce, bzy lilaki, wcześnie kwitnące forsycje i niektóre kaliny, przyjemnie pachną też róże. Jako pachnące drzewa polecamy robinie akacjowe, a także jabłonie i inne drzewa owocowe. Ciekawostkę stanowi grujecznik japoński, drzewo, którego opadłe liście pachną piernikiem i watą cukrową.

Nic nie może równać się z zapachem iglastego lasu, gdzie powietrze przesycone jest zapachem igliwia i żywicy.

Przede wszystkim sadzi się tu roślinność o przyjemnym zapachu.

W pachnącym ogrodzie nie może zabraknąć ziół, które wypełnią powietrze przyjemnymi olejkami eterycznymi. Warto posadzić też lawendę, kocimiętkę, szałwię, floksy, piwonie, hiacynty.

W miejscu tym możemy również pozwolić sobie na zapachy nieco mniej przyjemne, lub odbierane subiektywnie, jak aksamitki, pelargonie.

Pamiętajmy, aby komponując ogród zapachu, stworzyć połączenia, które będą w odbierze przyjemne. Zbyt duże natężenie zapachów, połączenie wielu różnych nut zapachowych może przytłoczyć i wywołać ból głowy. Drażniąco działają zapachy bzu czarnego, katalpy, nieprzyjemny jest zapach głogu, wielu tawuł i berberysów.

Aby przyjemne zapachy były odczuwalne silniej, dobrze jest zaplanować tę strefę w miejscu słonecznym. Słońce pobudza wydzielanie olejów do powietrza. Natomiast, jeżeli do ogrodu zapachu dotrze wiatr, przeniesie rozmaite zapachy do innych części ogrodu.

Ogród dotyku - co w nim umieścić?

W ogrodzie dotyku powinny pojawiać się nie tylko rośliny, ale również tworzywa i materiały o zróżnicowanej fakturze. Dobrze jest zestawiać ze sobą przedmioty i rośliny, wywołujące kontrastowe odczucia - miękkie z twardym, suche z mokrym, ciepłe z zimnym, delikatne z szorstkim.

Warto stworzyć tu ścieżkę bosych stóp, zbudowaną z otoczaków, piasku, patyków, po której można bezpiecznie przejść boso. Delikatne rośliny, smagające po nogach w czasie spaceru, czy tryskająca z fontanny woda to tylko nieliczne propozycje.

W ogrodzie dotyku warto wykorzystać energię drzew - stworzyć gaje brzozowe, lub inne, w których będzie można się przytulać do drzew. Drzewa z łuszczącą się korą, którą można zrywać, delikatne i ostre źdźbła traw, małe i duże owoce. Wszystko to będzie zachęcać do zabawy, dotykania, oglądania z bliska, porównywania ze sobą.

Ścieżka ze żwiru to dobry pomysł w ogrodzie zmysłu dotyku.

Obcowanie z naturą poprzez dotykanie kory, zbieranie liści, patyków.

Stymulacja zmysłu dotyku ma znaczący wpływ na zdolność koncentracji, a tym samym nauki. Współcześnie, dzieci mają coraz mniej okazji do pobudzania zmysłu dotyku, przez co pojawiają się trudności w nauce, zaburzenia. Większość najmłodszych jest przebodźcowane, przez to, że zbyt wiele czasu poświęcają na oglądanie telewizji, czy też gry na komputerze, telefonie.

Poznawanie świata przez dotyk ma znaczący wpływ na polepszenie zdolności manualnych dzieci - chwytanie, przekładanie, to umiejętności kształtowane właśnie poprzez zabawę na świeżym powietrzu w ogrodzie.

Jadalny ogród smaku

Jadalne ogrody coraz częściej zakładane są przy szkołach i przedszkolach. Możliwość obserwowania jak z nasionka wyrasta roślina, którą trzeba długo pielęgnować, aby można ją było zjeść, uczy dzieci szacunku do jedzenia, a także pobudza ciekawość.

Zazwyczaj jadalne ogrody są podzielone na strefę warzywną i owocową.

Jadalne grządki zakłada się w wyniesionych rabatach, aby ich pielęgnacja i obserwacja była wygodniejsza.

W ogrodzie ukierunkowanym na smak możemy wysiać warzywa, zioła, a także posadzić pnącza, drzewa i krzewy.

Ciekawostką będzie z pewnością rabata z jadalnymi kwiatami.

Popularne są warzywa i owoce, które można zbierać i jeść prosto z ogrodu.

Właściwie, każdy ogród, jest po części ogrodem sensorycznym. Jednak w tradycyjnym ogrodzie, główną rolę odgrywa zmysł wzroku. To w ogrodach sensorycznych tworzy się celowo przestrzenie, które mają być postrzegane wyraźniej przez inne zmysły. Zmysł wzroku często zaburza percepcję ogrodu, łatwo zauważyć to zwłaszcza wieczorem, kiedy w ciemnościach, zaczynam słyszeć i czuć więcej, niż za dnia.

Ogrody sensoryczne pozwalają na inne, ciekawsze obcowanie z przyrodą i odbieranie jej. Może warto przemycić kilka elementów do swojej prywatnej, przydomowej przestrzeni?